Birinci Dünya Savaşı Türk Lirası

1914’te, Osmanlı Devleti’nde altın ve gümüş sikkeler ile Osmanlı Bankası banknotları kullanılıyordu. Altına çevrilebilir Osmanlı Bankası banknotlan4 mil­yon lira tutuyordu. Hükümet, seferberlik harcamalarını karşılamak için kaime bastırmaya karar vermiş ve çıkartılacak “kaimelere halkın güven duymasını sağlamak için Almanya’ dan 5 milyon liralık altın kuvertür alınmıştır.

Osmanlı Bankası, savaşın finansmanına emisyonla katkıda bulunmayı kabul etmemiştir. Bunun üzerine Düyun-u Umumiye idaresinin garantisi altında kağıt para çıkarmıştır. Osmanlı Bankası banknotlarının altına çevrilmesi de durdurulmuştur.

Hükümet, Osmanlı Bankası ve Düyun-u Umumiye arasında anlaşmaya varılarak meseleye çözüm bulununcaya dek Almanya’ dan alınmış olan 5 mil­yon liralık altın harcanmıştır.

Hükümet, bağlaşık devletlere müracaat ederek yine avans istemiştir. Almanya’ dan 80 milyon Mark, Avusturya’ dan 47 milyon Kuron meblağında altın sağ­lanmıştır. Ancak altınlar İstanbul’ a gönderilmeyerek Berlin ve Viyana’ da Düyun-u Umumiye idaresi hesabına gizli tutulmuştur. Karşılığında 6.5 milyon liralık kaime çıkartılmıştır.

Altı ay sonra, yeniden kağıt para basmak zorunluluğuyla karşılaşılmıştır. Almanya, bu sefer sulhtan bir sene sonra altına çevrilebilir hazine bonoları vermiştir. ikinci tertip kaimeler, Alman hazine bonoları karşılık gösterilerek çıkarılmıştır. Halk, bir yabancı devletin borç senetlerine dayanılarak yapılan emisyonu güvensizlikle karşılamıştır. Altın ve gümüş piyasa­dan çekilerek gömülenmiştir.

Üçüncü tertip kaimeler dolaşıma çıkarılınca, ufaklık madeni sikkeler de piyasadan çekilmiştir. Hükümet ufaklık yokluğunu gidermek için önceden toplanmış “Mağşuş Meskukat”ı, başka bir deyişle ayan bozuk sikkeleri dolaşıma sürmüştür. Kaimeler ile ayan bozuk sikkeleri tramvay ve tünel kumpanyalarıyla Reji idarenine kabul ettirmekte zorluk çekilmiştir.

Altıncı tertip kaimeler çıkarılmadan önce, yeni Birleşik Mamullerin Fiyatlanması bir Tedbir denenmştir. Kağıt para artık piyasaya fazla geldiğinden, dolaşım hacmini şişirmeyerek direk doğruyu Alman hazine tahvillerinin Satışına girişilmiştir. Kağıt para basılacağı yerde garanti­sini teşkil eden senetleri satarak aynı miktar gelirin emisyonsuz sağlanabileceği düşünmüştür. Ancak halk. Alınan hazine tahvillerine ilgi göstermemiştir.

Yedinci tertip kaimeler ise hiçbir karşılık gösterilmeksizin çıkarılmıştır. Yedi tertip halinde basılan kaime miktarı 161 milyon lira tutmuştur. Bu miktarın 74 milyonu yalnız 1917’de çıkarılmıştır. Reşat Altını’nın ücreti 1917’de 5.5 liraya çıktıktan sonra ateşkeste 4.5 liraya düş­müştür. Düyun-u Umumiye idaresinin istatistiklerine göre, 1914=100 bakımından geçinme endeksi 1918’de 1897 ye çıkmış ve Ateşkes senelerinde emisyonun durmasıyla fiyatlar takriben % 30 ucuzlanmıştır.